Afyon İş Hukuku
Haklar (Özet) : Haklar, her şeyden önce bir düzen demektir. Fakat hukukun öngördüğü düzen, fiilen gerçekleşen bir düzen bileğildir. Haklar, topluluk süresince insanoğluın hakikaten nite davrandıklarını bileğil, nite davranmaları gerektiğini gösterir. Haklar, kendisine uyulmak ve uygulanmak için vardır. Hak değeri nedeniyle, insanoğlu arası ilişkileri bir düzene vurunmak, sosyal ömürın gerçekleşmesini uydurmak lüzum. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Haklar düzeni, doğduğu andan itibaren kişinin alınsına kabul edilmesi ve uyulması müstelzim, mutlak haklı kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği kabilinden, onlara aykırı bir yönde bile kullanabilir. Bu nedenle topluluk süresince insanoğluın tutum ve davranışlarının hukuk kurallarına uymaması, her mevsim mümkündür. “İşte hukuk, beşer davranışlarını bileğerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana gelen bir düzen, bir bütündür.” İnsan-beşer, beşer-natür ilişkilerinin insanlığın partner çıkarı ve huzuru için evrensel ilkelerle güvence şeşna allıkınmasıdır. Haklar, insanlık seviyesi için göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine biriyi kuruntu ortaya atıktır. Bunlar kaynağı: tanrı, derslik çıkarları, topluluk sözleşmesi, natür ve insanoğlu olarak belirten temalerdir. Haklar Nedir Haklar, toplumun umumi menfaatini yahut fertlerin ve toplumun partner iyiliğini uydurmak maksadıyla konulan ve bütün gücüyle desteklenen kaide, doğru ve seçimın kâffesidür. Elan yaygın bir tanımıyla hukuk, adalete yönelmiş sosyal evetşlakin düzenidir. Haklar Lafız Medlulı Haklar kelimesi Arapça “doğru” kökünden gelir ve doğru kelimesinin çoğkebir olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Fellahçda “doğru” kelimesinin çoğkebir “beddua’kak”tır. Türk Kıstak Kurumu’na bakılırsa hukuk kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yaptırım zorlaü belirleyen yasaların kâffesidür”. Bunun haricinde hukukun “haklar” manaı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, hukuk manaında da kullanılır. Uygulayım Medlulı Haklar dönemden döneme değişmiş olduğu için hala doyurucu bir tanım strüktürlamamıştır. Kant “Haklarçular hala hukukun tanımını aramaktadırlar” der. Günümüzde en çok kabul edilen tanımı ise: “Mukannen bir zamanda belli başlı bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması büyüklük zoruna (müeyyide) bağlamlanmış kurallar kâffesidür.” Ilmî bir disiplin olarak hukuk, kendi süresince taban olarak ikiye ayrılır. Genel olarak hukukun zevat arası ilişkileri mevzu kayran kısmına Özel Haklar, zevat ile büyüklük yahut devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Umum Hukuku adı verilir. Bu ayırım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). çağdaş Haklar, Kâr Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna mukabele Anayasa Hukuku, Ceza Hukuku ve İdare Hukuku bütün hukukunun esaslıca ast dallarıdır. Haklar Kuralları ve Özellikleri Hukuku vesair toplumu aranjör kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden ayıran özellik büyüklük aracılığıyla güvenceye allıkınmış ve cebri yaptırımlara sahip olmasıdır. Haklar kuralları beşer davranışlarını düzenler ve bulunmuş olduğu toplumun boy bos hükümlarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği sebebiyle mümasil nitelikteki parçalanmamış durumlarda uygulanması sağlamlanır. Yapmış oldurım (Müeyyide) Haklar kayranında yaptırım bütün gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek için kullanılır. Haklar düzenini sağlamlamayı ve korumayı lakinçlayan yaptırımlar gene hukuk düzeninin öngördüğü şekilde alegori getirilir. Maddi ve içsel yaptırımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yaptırımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken içsel yaptırımlar bu durumları mâni olmak için kullanılır. Ceza hukukunda ölüm, hapis ve vakıf cezaları; kanunuesasi hukukunda siyasetten men, parti mantinota; mevhibe hukukunda mevhibe ve gümrüksüzçılık cezaları kabilinden değişkin hukuk dallarında değişkin yaptırımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile müntesip çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız gerekirse; zihini bir irade olarak gharabelik kuramlar, irade dışı olarak gharabelik kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların bazenlar felsefik bileğil ortaya konduğu dönemin problemlerını çözmek yahut politik temaleri hukuk biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali adalet olan hukuk, umumi olarak şu şekilde tanımlanabilir: “Haklar, adalete yönelmiş sosyal bir evetşlakin düzenidir.” Bu tanımdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu alegori getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, tatbik yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak maksut, hukukun sosyal ömürı düzenleyip insanoğluın pasış ve asayiş süresince bir arada evetşamalarını sağlamlamaktır. 2. Pratik Yarar (Toplumsal İhtiyaçların önlanması) Hukukun tatbik amacını, sosyal gerçeklik belirler. Haklar bu fonksiyonu ile topluluk süresince canlı insanoğluın, birbirleri ile bina etmek zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, ruhsal bir varlık olarak insanın strüktürsından meydana gelen ihtiyaçlarını alınlamaya çallıkışır. Haklar bu fonksiyonu ile mevlit, muta nikâhı, ölüm vb. önemli biyolojik vakaları da çeşitli hükümlerle düzenler. Hiçbir hukuk düzeni ömürın taban gerçeklerini görmezden gelemez. Haklar düzeni, insanın saf strüktürsına ve bundan gelecek gelen gereksinimlerine amelî başlamak zorundadır. Haklar önemli ölçübile, iktisadi gerçeklere bile mecburdır; iktisadi yokluklara uymalı ve onları alınlamalıdır. 3. Hak Haklar bu fonksiyonu ile belli başlı bir kodifikasyon şeşna aldığı toplumsal ihtiyaçları, özü salt bir muadele düşüncesi olan adalet ölçüsüne vurarak tam kimliğini kazanır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En kısaltarak tanımıyla adalet, “bir muadele düşüncesi”dir. “Hak, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) başlamak üzere iki değişkin anlamda kullanılır. Hak esasen ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, yiğitlik, fazilet manaında şahsi bir özelliği deyimler. özlük her mevsim haklı olana yönelir, herkese kendine düşeni bildirmek uğrunda daima ve bileğnöbetmez bir çaba gösterir. İşte bu tutum ve çabayı gösteren adalet, özne (süje) ile müntesip oluşundan ötürü öznel (sübjektif) adalet olarak nitelenir. Bir yiğitlik olan öznel adaletin haricinde ve ondan önce nesnel (objektif) bir adalet mealı vardır. Nesnel adalet, kişinin bir özelliğini bileğil, kişilerin konkre durumlarda gerçekleştireceği ilişik biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte hukuk kayranında hukuki boy bos olarak sav konusu olan adalet bile, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü hukuk, insanoğlu arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve kazançlanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar kâffesidür.” Sosyete içindeki davranış ve ilişkilerin bileğerlendirilmelerini içermiş kurallar parçalanmamışü olarak hukuk, bu bileğerlendirmelerde adalet ölçüsünü kullandığı ve kullanmak durumunda bulunduğuna bakılırsa, adaletin böylece, hukukun da bir bileğerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Haklar normlarında adalet acaba ne ölçübile yansıtılmıştır ? Mevcut hukuk ne denli adaletlidir ? İşte burada kanun üstü adalet mealı ortaya çıkmaktadır. Bu, bütün hukuk sistemine ve sistemlerine hâkim mevcut, nesnel ve salt bir boy bos niteliğindeki adalettir. Haklar bir topluluk düzenini içerir. Hukukun varlık nedeni bile adalettir; lüzumlu bulunan düzeni bakmak, gerekse onu bileğnöbettirmeyi meşrulaştırmak için her mevsim adalete esasvurulur. Nesnel ve kanun üstü adalet hukukta alınmıza kurulu hukuk düzenlerinin asli örneği, olması müstelzim hukuk manaında hukuk idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile adalet, bulunan hukuk düzenlerinin kendisine amelî olup olmadığı açısından bir boy bos ve yorum ölçüsü evet. Yeniden bu özelliği ile adalet, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun sahileştirmek amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile yapıcı ve aksi alınlıklı ilişkilerde mevcut bu üç fonksiyon balans süresince olduklarında, adil bir hukuk düzeninin gerçekleşmesi sağlamlanır. Normal olarak bütün hukuk normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak hukuk, hem adaleti gerçekleştirecek, hem sosyal evetşlakin uyacak, hem bile bu sosyal ömürın pasış süresince sürebilmesi için bir düzen görünümünü sağlamlamaya çallıkışacaktır.
